تهيه كننده: مرتضي مرادي مدير شركت خدمات حمايتي كشاورزي استان چهارمحال و بختياري
بسمه تعالي
چند نكته كليدي براي موفقيت در كشت كلزا
كلزا را به جرات مي‌توان يكي از محصولات زراعي با مديريت پذيري بالا برشمرد. به نحويكه در صورت عدم رعايت اصول كاشت، داشت و برداشت باعث زيان شديد زارعين و ايجاد جو منفي در هر منطقه مي شود؛ اما در صورت كشت اصولي، از نظر اقتصادي و تامين منافع مستقيم و غيرمستقيم براي زارعين، يكي از اقتصادي‌ترين محصولات زراعي مي‌باشد.
در خصوص اينكه "چرا بايد كلزا بكاريم؟!" قبلا در مقاله‌اي ترويجي با همين عنوان مهمترين مزاياي كشت كلزا مطرح شد؛ كه زارعين عزيز را به آن مقاله كه در شماره؟؟ نشريه ترويجي آموزشي آواي سبز منتشر شد؛ ارجاع مي‌دهيم.
مهمترين نكات كليدي در كشت كلزا عبارتند از:
1.رعايت تاريخ كشت: مهمترين عامل موفقيت در كشت كلزا را بايد رعايت تاريخ كشت برشمرد؛ به نحويكه كشت (اولين آبياري) زماني بايد صورت گيرد كه در مناطق سردسير قبل از وقوع يخبندانهاي پاييزه، بوته‌هاي كلزا به مرحله روزت (8-6 برگي) رسيده باشند. در اين صورت مقاومت كلزا به سرماي زمستان بالا خواهد رفت. در غير اينصورت سرما باعث از بين رفتن مزرعه شده و هيچ عوايدي براي كشاورز نخواهد داشت. براساس دستورالعمل توليد كلزا در اقليم هاي چهارگانه كشور، بخش تحقيقات دانه‌هاي روغني وزارت جهاد كشاورزي موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر، تاريخ كاشت در استان چهارمحال و بختياري به شرح ذيل توصيه شده است :
الف ) مناطق معتدل سرد : 20 شهريور تا 10 مهرماه
ب ) مناطق سرد : 10 تا 30 شهريور ماه
2.تغذيه مناسب: در راستاي تكميل مطلب بند 1 بايد گفت نتايج تحقيقات علمي و تجارب سالهاي گذشته ثابت نموده كه به منظور مقاوم نمودن مزرعه در برابر سرماي پاييزه و زمستانه، حتما در كنار كودهاي فسفاته (سياه) كه باعث تشكيل يك سيستم ريشه قوي مي شوند و كودهاي ازته (سفيد) بايد از كودهاي پتاسه نيز حتما استفاده شود. مصرف كودهاي پتاسه خصوصا در زمان كاشت، مقاومت گياه را در برابر سرما بالا مي‌برد. علاوه بر همه اينها گياهان روغني خصوصا كلزا به كودهاي گوگردي نيز نياز مبرم دارند. طرح موضوع تغذيه قبل از ساير مسائل زراعي به جهت تاكيد روي اهميت تاثير كودهاي پتاسه و رعايت تناسب مصرف كودهاي پر مصرف روي مقاومت گياه كلزا به سرما به عنوان مهمترين چالش آن صورت گرفته است.
3.تهيه بستر مناسب: تفاوت كلزا با گندم و جو و ساير غلات در اين است كه غلات به صورت نازك برگ بوده و جوانه آنها راحت تر سر از خاك بيرون مي‌آورد؛ وليكن كلزا اگر چه بذر كوچكي دارد؛ اما به دليل دولپه‌اي بودن و مشكل تر بودن خروج گياهچه از خاك نياز به بستر آماده تر و خاك نرم‌تري دارد و وجود كلوخه‌هاي بزرگ علاوه بر غير يكنواخت نمودن تراكم و سطح سبز مزرعه، باعث افزايش مصرف بذر و در نتيجه افزايش هزينه و هدر رفت بذر و سرمايه مي‌شود. بنابراين پس از رعايت تاريخ كشت، بايد تهيه بستر را از مهمترين عوامل موفقيت در كشت كلزا برشمرد.
4. مقدار بذر مصرفي در هكتار: با توجه به موارد مطرح شده در بند 3 و وزن هزار دانه كلزا كه حدود 8/4 گرم مي‌باشد و نيز اين موضوع كه تراكم مزرعه در هر متر مربع با توجه به رقم چيزي حدود 40-50 بوته بايد باشد و نيز حداقل فاصله رديفهاي كشت حدود 25 سانتي‌متري، در صورت تهيه بستر مناسب و استفاده از بذر مرغوب به جرات مي توان گفت كه مصرف 3 كيلوگرم بذر كلزا در هر هكتار سطح سبز مطلوبي را در پي خواهد داشت؛ وليكن با توجه به وضعيت خاك مزارع و تهيه بستر در شرايط فعلي زارعين ما ميزان 8-6 كيلوگرم بذر در هر هكتار توصيه مي‌شود. تراكم زياد بدليل كاهش شاخه‌دهي بوته و اندازه خورجين‌ها باعث كاهش عملكرد شده و تراكم كم بوته بدليل طولاني بودن دوره ركود رشد زمستاني كلزا، باعث غالب شدن علف‌هاي هرز در مزرعه مي‌گردد.
5.اولين آبياري و كود سرك بهاره: در مناطق سردسير و حتي معتدل به محض برطرف شدن سرما مي بايست نسبت به شروع آبياري و به دليل كاهش سبزينگي گياه در فصل سرما نسبت به مصرف كود سرك استارت بهاره اقدام نمود. براي اولين قسط كود سرك بهاره، كودهاي با حلاليت بالا مانند نيترات آمونيوم ارجحترهستند. در صورت تاخير در آبياري و مصرف كود سرك بهاره حتي در حد يك هفته و شروع گلدهي بوته‌ها در ارتفاع كم، حداقل خورجين تشكيل شده و عملكرد به شدت كاهش مي يابد.
6.مبارزه با آفات: به محض شروع فصل رشد بهاره بايد روزانه مزرعه را از نظر شيوع بيماريها و آفات، خصوصا شته مورد بررسي قرار داده و در صورت نياز با مشورت كارشناسان اقدام به سمپاشي نمود در غير اينصورت چون شته‌ها به حساسترين قسمت گياه يعني گلچه‌ها حمله مي‌كنند باعث كور شدن گلچه‌ها و خورجين‌ها شده و عملكرد را به شدت كاهش مي‌دهند.
7. زمان برداشت: رعايت زمان برداشت در موفقيت كزا بسيار مهم است. در برداشت مستقيم، وقتي 90 –85 درصد دانه‌هاي غلاف‌هاي ساقه اصلي و شاخه‌هاي اوليه به رنگ قهوه‌اي روشن يا تيره متمايل شدند، مي‌توان محصول را با كمباين برداشت نمود. در صورت تاخير در برداشت، علاوه بر خسارت پرندگان، بدليل ريزش بالاي محصول، عملكرد آن كاهش مي يابد. به جهت اهميت برداشت مكانيزه و يك مرحله‌اي، حتما در زمان برنامه‌ريزي براي كشت، به فكر دسترسي به كمباين با هد مناسب برداشت كلزا در فصل برداشت باشيد؛ آيا در آن موقع از سال كمباين‌داران كه عمدتا مهاجر هستند براي برداشت سطوح كم به منطقه مراجعه خواهند نمود؛ يا خير؟
چند توصيه به كارشناسان عزيز:
1. به كارشناسان عزيز توصيه مي شود كه هيچگاه اقدام به توصيه كشت كلزا در سطوح خرد ننمايند؛ چرا كه در صورت عدم امكان استفاده از كمباين و اقدام به برداشت دو مرحله‌اي و استفاده از خرمنكوب‌هاي سنتي، علاوه بر ريزش شديد محصول و كاهش عملكرد، باعث ايجاد جو منفي و مقاومت از سوي زارعين منطقه بدليل مشقات متحمل شده و جلوگيري از توسعه پايدار كشت محصول در آن منطقه خواهد شد.
2. كلزا قبل از آنكه نياز به ترويج داشته باشد نياز به معرفي دارد؛ لذا از زمان قبل از كاشت تا زمان پس از برداشت و حتي فروش محصول زارعين را همراهي نماييد. گندم و جو را در هر جايي مي توان فروخت اما كلزا محصولي است كه حتي كشاورزان عمده كار و پيشرو نيز در خصوص بازاريابي آن براي برايشان جاي سوال است.
3. به منظور معرفي كلزا و مستند سازي و انتقال تجارب هر منطقه به سايرين، لازم است در اجراي اولين مزارع در هر منطقه نهايت دقت به عمل آمده و از اين مزارع به عنوان مزارع الگويي استفاده و حتما نسبت به تهيه شناسنامه مزرعه با اطلاعاتي به شرح ذيل و انجام بازديدهاي گروهي زارعين اقدام شود:1- نام شهرستان، منطقه، نام شهر يا روستا و مزرعه 2- نام و مشخصات زارع يا زارعين و تلفن همراه آنان 3- مشخصات مزرعه شامل: سطح زير كشت، نوع كشت قبلي، عمليات زراعي صورت گرفته، 4- رقم بذر و منبع تهيه آن 5- ميزان بذر مصرفي 6- تاريخ كشت 7- تاريخ اولين آبياري و آبياريهاي بعدي، 8- وضعيت آزمون خاك و كودهاي پايه مصرفي 9- تاكيد روي مصرف كودهاي پتاسه 10- وضعيت سبز اوليه و فصل ركود رشد( پاييز و زمستان) 11- تاريخ اولين يخبندان در منطقه 12- اولين بارش برف و وضعيت پوشش برف به عنوان يك عايق سرمايي در فصل زمستان، 13- نوسانات دمايي و همچنين وضعيت پراكنش بارشها و توقفهاي احتمالي بلند مدت، 14- اولين آبياري و كود سرك استارت بهاره و ميزان كود مصرفي، 15 – وضعيت شيوع آفات و بيماريها خصوصا شته و توصيه مبارزه و اقدام به موقع و ثبت تاريخ سمپاشي و نوع و دز سم مصرفي16- استفاده از كودهاي ريز مغذي به صورت محلول پاشي 17- وضعيت دسترسي مزرعه به زنبور عسل براي گرده افشاني 18- زمان برداشت 19- عملكرد در هر هكتار چه ميزان بوده؟ در صورت پايين بودن عملكرد علت چه بوده؟ در صورت مطلوب بودن عملكرد آيا امكان افزايش عملكرد در سال هاي آتي وجود دارد؟ با رعايت چه نكاتي؟ 20- با توجه با اهميت و نقش كلزا در تناوب زراعي با غلات نسبت به توصيه اين امر و ثبت تاثير كلزا در كنترل آفات و بيماريها و افزايش عملكرد محصول بعدي اقدام تا تداوم كشت اين محصول مورد قبول زارعين واقع شود.21- چند درصد از زارعيني كه امسال كلزا كشت نموده اند در سال بعد نيز به گنجانيدن اين محصول در تناوب زراعي خود اقدام مي نمايند.
تهيه كننده: مرتضي مرادي
مدير شركت خدمات حمايتي كشاورزي
استان چهارمحال و بختياري
منابع
1. دستورالعمل توليد كلزا در اقليم هاي چهارگانه كشور، بخش تحقيقات دانه‌هاي روغني، سال زراعي 87 – 1386، وزارت جهاد كشاورزي، سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي، موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر
2. ندا کمالی دهکردی؛ علی سلیمانی؛ احمدرضا گلپرور و سیدمجتبی هاشمی جزی، ۱۳۹۰، تغییرات عملکرد بیولوژیک درصد روغن و وزن هزاردانه ارقام مختلف کلزای بهاره درتراکم های مختلف کاشت درمنطقه شهرکرد، ششمین همایش ملی ایده های نو در کشاورزی، خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، http://www.civilica.com/Paper-AGRIDEA06-AGRIDEA06_269.html
