جزئیات مقاله

گردآوری و ترجمه: سیمین رُخ عبداللهی/ کارشناس بازرگانی خارجی

مقدمه

تغذیه گیاه به منظور تولید هر چه بهتر و سالمتر محصولات کشاورزی برای جمعیت رو به رشد دنیا نیازی ضروری است.  بنابراین تغذیه گیاه یک مولفه حیاتی در جهت ارتقای سطح  کیفی محصولات کشاورزی است. تا سال 2050 انتظار می رود جمعیت جهان با2/2 میلیارد افزایش به 9/7 میلیارد نفر برسد، همزمان رژیم غذایی در بسیاری از نقاط دنیا نیز در حال تغییر است که نتیجه آن تقاضای بیشتر برای غذاست. افزایش تولید محصولات کشاورزی عمدتا وابسته به کود مورد استفاده گیاه است که مواد غذایی مورد نیاز گیاه را تامین کند.

درصد افزایش سالیانه دراز مدت نرخ رشد مصرف جهانی کودهای شیمیایی

.

بهبود و ارتقای سطح کیفی کودهای شیمیایی باعث دستیابی سریع تر به محصولات با کیفیت کشاورزی خواهد بود. تولید غذای کافی برای تقاضای رو به رشد مستلزم تامین کودهای با کیفیت بالاست. خوشبختانه واردات و صادرات غلات، امروزه کشورهای دنیا را در تامین و تدارک غذای جمعیت دائما در حال رشد توانمند ساخته است. بهبود کیفیت کودهای شیمیایی، کشاورزان را به تولید غذای مازاد بر نیاز جامعه و رشد صادرات سوق داده است.

میزان مصرف کودهای شیمیایی بر اساس نوع محصول کشاورزی

.

نقش شرکت های کود در توسعه محصولات کشاورزی

بدون تردید دسترسی مداوم به محصول کشاورزی با کیفیت در هر فصل، در نظام کشاورزی غیر پایدار امری ناممکن به نظر می رسد. از این روکارکرد بلامنازع شرکت های کود در فراهم ساختن بستر مناسب کشاورزی بسیار ضروری و اجتناب ناپذیر است. بخش عمده ای از توسعه کشاورزی در کشورهای آمریکا و کانادا مرهون ارائه خدمات بی بدیل شرکت های کود و خدمات کشاورزی است. بطوریکه اغلب شرکت های بزرگ کود در دنیا در قاره آمریکا مستقر می باشند.

نمودار زیر مقایسه اجمالی 10 شرکت بزرگ تولید کننده کود دنیا می باشد. (به میلیون تن)

.

این شرکت ها نه تنها قادر به پاسخگویی نیاز بازار داخلی خود هستند بلکه قسمت اعظم  تجارت آنها متکی به بازار صادرات در سرتاسر دنیا است. در کنار شرکت های کود آمریکایی و کانادایی شرکت های کود روسیه نیز همپای شرکت های آمریکایی با ارائه محصولات با کیفیت برای حفظ سهم خود در بازار های جهانی به رقابت پرداختند. این شرکت ها با داشتن شبکه فروش گسترده در سرتاسر دنیا نه تنها با تولید و توزیع انواع کودهای شیمیایی سالیانه گردش مالی هنگفتی را برای خود رقم می زنند، بلکه بطور غیر مستقیم بر روی توازن عرضه و تقاضا در نظام غذایی دنیا  تاثیر گذار بودند. شایان ذکر است دو شرکت پتاس کرپ و آگریوم از ابتدای سال 2018 ادغام و با نام نوترین فعالیت خود را ادامه می دهند. معهذا به دلیل اینکه نمودار های فوق قبل از این ادغام را پوشش می دهد، لذا از نام های قبلی دو شرکت نامبرده در نمودار ها استفاده گردیده است.

پراکندگی منابع پتاس در سرتاسر دنیا

.

شرکت های کودی که در ادامه این مطلب به آنها اشاره می شود برخی از مهمترین تامین کنندگان در زمینه تولید و صادرات انواع کودهای شیمیایی می باشند.

1-شرکت پتاس کرپ

تنها 11 کشور در دنیا از ظرفیت استخراج و بهره برداری پتاس برخوردارند که تقریبا 40 درصد از ظرفیت فعلی این محصول در کانادا واقع شده است و شرکت پتاس کرپ مجهز به بزرگترین مجتمع تولیدی کود پتاس در کاناداست که با بکارگیری فن آوری های کم هزینه قادر است تا 22 درصد کود پتاس مورد نیاز دنیا را تامین نماید.شرکت پتاس کرپ از ظرفیت تولید بالایی بهره مند است و اغلب محصولاتش را در حال حاضر بصورت عمده بفروش می رساند ضمن اینکه از شبکه توزیع خرده فروشی بزرگی در آمریکای شمالی نیز برخوردار است.شرکت مذکور با بهره گیری از برنامه کاملی که سال ها بر روی آن تحقیق و بررسی شده است قادر است تا با صرف هزینه های نسبتا کمتر در مقایسه با رقبا پاسخگوی نیاز بازار باشد. این شرکت بزرگترین تولید کننده کود پتاس و همچنین سومین تولید کننده کودهای نیتروژن و فسفات در دنیاست. پتاس کرپ مالک بخشی از سهام شرکت کانپوتکس نیز می باشد. دفتر اصلی این شرکت واقع در سالسکاچوان کاناداست. پتاس کرپ بزرگترین شرکت از لحاظ تولید محصول و درآمدزاییمی باشد. پتاس کرپ در سال 2016 با ارائه 22 درصد کود مورد نیاز دنیا، به تنهاییدر جایگاه نخست تامین و عرضه کود پتاس تکیه زده است.

سهم شرکت پتاس کرپ در بازار جهانی در مقایسه با سایر شرکت ها را در نمودار زیر مشاهده می کنید.

.

در سپتامبر سال 2016 شرکت های پتاس کرپ و آگریوم پیشنهاد ادغام خود را ارائه دادند. هدف نهایی از ادغام دو شرکت مذکور کاهش هزینه های تولید و توانایی در ارتقای سطح قیمت محصول نهایی بوده است. بر طبق برآورد های بعمل آمده با ادغام دو شرکت پتاس کرپ و آگریوم سالیانه 500 میلیون دلار در هزینه های هر دو شرکت صرفه جویی خواهد شد. شرکت جدیدالتاسیس سرانجام در ژانویه 2018 پایه گذاری گردید. این شرکت در حال حاضر بزرگترین تولید کننده پتاس و دومین شرکت تولید کننده کودهای برپایه نیتروژن در دنیا است. نوترین صاحب 1500 فروشگاه عرضه محصول و بیش از 20 هزار کارمند در سرتاسر دنیاست. نوترین در ژانویه 2018 با سرمایه 34 میلیارد دلار آمریکا وارد لیست بورس تونتو و نیویورک شد.

2-موزائیک

شرکت موزائیک، شرکت کشاورزی و صنایع شیمیایی آمریکایی است که در زمینه تولید و توزیع طیف وسیعی از مواد شیمیایی فسفات ها، پتاس و کود های نیتروژنی فعالیت می نماید. این شرکت در سال 2004 از ادغام بخش منابع معدنی شرکت کارگیل با شرکت آی ام سی گلوبال راه اندازی شد و در حال حاضر با در اختیار داشتن 4 معدن فسفات و 4 معدن پتاس در امریکا بعنوان بزرگترین تولید کننده کودهای شیمیایی در آمریکا شناخته می شود. موزائیک همچنین یکی از بزرگترین تولید کنندگان محصول نهایی فسفات در دنیاست. این شرکت مالک چندین معدن و تجهیزات وابسته به تولید در آمریکای شمالی و جنوبی است که عمدتا بر روی تولید کودهای فسفاته تمرکز دارد. ظرفیت تولید واحد واقع در آمریکای شمالی 11/6 میلیون تن کود فسفاته است. عملیات واقع در آمریکای جنوبی شامل پنج معدن فسفات و پنج مجتمع تولید کود و محصولات شیمیایی در واحد تولیدی برزیل می باشد که از ظرفیت تولید 4.5 میلیون تن محصول فسفات برخوردار است. هم اکنون موزائیک تامین نیاز 20 درصد از بازار  برزیل را تحت پوشش خود قرار داده است.

در بخش پتاس نیز این شرکت با ظرفیت تولید1/4 میلیون تن در سال یکی از شرکت های پیشرو در صنایع کود پتاس است. این شرکت در سال 2016 با تولید مجموعا"7/6 میلیون تن پتاس توانست 13% تولید سالیانه پتاس جهان و همچنین 42% تولید پتاس در آمریکای شمالی را به خود اختصاص دهد. در سال 2016 موزائیک 3 معدن پتاس در کانادا و 1 معدن پتاس در ایالات متحده را بهمراه پالایشگاه های مختص به هر معدن مورد بهره برداری قرار داد.

این شرکت با داشتن نزدیک به 9هزار کارمند در سرتاسر دنیا در حال فعالیت می باشد. 81 هزار هکتار از زمین های فلوریدای مرکزی برای استخراج سنگ فسفات و همچنین چهار معدن در آمریکای شمالی قسمتی از دارائی های این شرکت قدرتمند است.علاوه بر این موزائیک با مالکیت 35 درصد سهام معدن بایوار در پرو و نیز 25 درصد معدن شرکت سعودی معادن اقدام به استخراج فسفات می نماید.

در پی رخداد طوفان ایرما در سپتامبر سال 2017 بخش عظیمی از ظرفیت تولید این شرکت آسیب دید و کاهش تولید محصول از پیامدهای این واقعه بود،  بطوریکه با کاهش عرضه محصول شرکت موزائیک به بازار داخلی، جهت جبران کاستی ها امریکا مجبور به واردات حجم عظیمی از کودهای فسفاته در سال 2018 می باشد.

در نمودار زیر نواحی توزیع محصولاتشرکت موزائیک در دنیا با رنگ سبز نشان داده شده است.

.

3- اورال کالی

این شرکت حاصل ادغام دو شرکت مقتدر کود در روسیه است که عمدتا بر روی تولید و صادرات کود متمرکز شده اند. این شرکت با داشتن 5 معدن یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان کود روسی است. 11 هزار کارمند در سرتاسر دنیا برای این شرکت کار می کنند. واحدهای تولیدی وابسته به اورالکالی ،کلرید پتاسیم (پتاس) استاندارد و گرانوله را تولید و به بیش از 60 کشور دنیا صادر می کند. بازار های اصلی و مهم این شرکت کشور برزیل، چین، هند، آسیای جنوبی، روسیه ، امریکا و اروپاست.اورالکالی در سال 2016 با استخراج 8/2 میلیارد تن سنگ معدن پتاس بعد از شرکت پتاس کرپ، خود را در رتبه دوم تولید کنندگان پتاس جای داد. مهمترین سهامداران این شرکت رینسوکوو ارالکم هستند. این شرکت 18 درصد فروش کل پتاس دنیا را در سال 2016 از آن خود کرد و با مدیریت اثر بخش در کل زنجیره تولید از استخراج پتاس از معادن و تامین kclتا رساندن به دست مشتری به جایگاه ویژه ای در عرضه پتاس بازارهای جهانی دست یافت. معادن khnekamskoye که حاوی نمک منگنز و پتاسیم است توسط این شرکت توسعه یافته و دومین منبع عظیم و غنی از سنگهای معدنی در دنیا است. خط تولید اورالکالی از 5 معدن عمده بهره برده و در 6 کارخانه تولید پتاس پالایش می شود. همگی تجهیزات و منابع وابسته به این شرکت در شهر Berezniki, solikamsk واقع در منطقه perm روسیه بنا نهاده شدند. محصولات این واحد تولیدیMOP استاندارد سفید و صورتی و MOP گرانوله است. با ادامه روند کاهشی تقاضا برای کودهای پتاس و افزایش رقابت در بازارهای کلیدی، اورالکالی در سال 2016 موفق به تولید 10/8 میلیون تن پتاس و فروش 11 میلیون تن از این محصول گردید. متوسط بهای فروش برای هر تن پتاس 172 دلار آمریکا بوده است. اگر چه بعلت 30 درصد افت در متوسط قیمت در صادرات این محصول درآمد خالص شرکت با 30 درصد کاهش به 1/85 میلیارد دلار در سال رسید. در سال گذشته شرکت توجه ویژه ای را معطوف بهینه سازی فرایندهای تجارت داخلی نموده و موجب افزایش کارآیی مدلهای تجاری  خود گردیده است. شبکه فروش این شرکت مستقر در کل دنیا قادر به فروش محصول و برآورده ساختن نیازهای مشتریان کل دنیا به طور موثر و در مدت زمان کوتاه شده است.

نگاهی به فروش اورال کالی در 6 قاره دنیا

.

4-بلاروس کالی

شرکت بلاروس کالی یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادرکنندگان کودهای شیمیایی پتاس واقع در کشور جمهوری بلاروس است. با قدمت نزدیک به یک قرن، این شرکت بطور تخصصی در زمینه تولید کودهای پتاس فعالیت می کند و قصد دارد تا دامنه فعالیتش را بر روی معادن و مراکز تولید بیشتر گسترش دهد.بر طبق آمار اتحادیه بین المللی کود شرکت بلاروس کالی هفتمین تولید کننده کود پتاس در دنیاست. محصولات این شرکت بیشترین درخواست های سالیانه را در بردارند و همچنین جوایز متعددی را از آن خود کرده اند. این موفقیت ها شرکت بلاروس کالی را قادر ساخته تا محصولاتش را به 90 کشور دنیا صادر کند. با بهره مندی از بالاترین فن آوری در استخراج و تولید محصول، هر ساله خروجی این شرکت افزایش یافته است که این امر خود دلیلی بر توفیق شرکت بلاروس کالی در جذب بازار و جلب رضایت مشتریان است. هم اکنون این شرکت 2 معدن در استخراج نمک پتاس را داراست و در سال 2013 موفق به راه اندازی مجتمع تولید کود NPK گردید.

امروزه محصولات شرکت بلاروس کالی در بازارهای داخل و خارج از بلاروس مورد تقاضاست. مجتمع تولید کود پتاس در ترکمنستان با ظرفیت تولید انبوه یکی دیگر از دارائی های شرکت بلاروس کالی است که در 30 جولای 2015 اولین محصول خود را استخراج نمود. محصولات این شرکت به اروپا، شرق آسیا، کشور های مدیترانه، هند، چین و جنوب و شمال آمریکا صادر می گردد.

کشورهای تحت پوشش محصولات شرکت بلاروسکالی به رنگ قرمز نمایان است.

.

7-یارا

شرکت نروژی یارا اینترنشنال به تجارت کودهای شیمیایی در بازارهای جهانی می پردازد و تمام محصولاتش در زمینه تامین مواد غذایی با کیفیت بهتر تولید و عرضه می شود. این شرکت شهرت جهانی در بازار های بین المللی داشته و در عرضه کود به نحو منحصر به فرد و متفاوتی عمل می  کند. این شرکت  5 قاره را مورد پوشش قرار داده است و عملیاتش در 60 کشور دنیا در حال اجراست و به بیش از 160 کشور دنیا محصولاتش را روانه می کند. این شرکت در سال 2016 واحد تولیدی آمونیاک و واحد  تولید کود NPK و نیز معدن برزیل را توسعه داده است و سایر فعالیت های سرمایه گذاری اش به اختصار ارتقای طرح اوره واحد  اسلویسکیل هلند و واحد تولیدی اسید نیتریک است. شرکت یارا در سال 2016 با داشتن 14736 کارمند در کل دنیا و فروش 36/1 میلیون تن محصول به درآمد 95/2 میلیارد کرون دست یافت.

دامنه فعالیت شرکت یارا در سرتاسر دنیا

.

8- شرکت OCP

این شرکت در سال 1970 در مراکش تاسیس گردید و در سال 2008 با نام OCPخود را به بازارهای جهانی معرفی نمود.بخش معادن جایگاه ویژه ای را در اقتصاد مراکش دارد و 30 درصد از ارزش عایداتی صادرات این کشور است. فسفات نیز رکن اساسی در اقتصاد مراکش می باشد. استخراج و بهره برداری از معادن فسفات در انحصار دولت است که اداره سلطنتی فسفات به نمایندگی آن عمل می کند. این کشور با داشتن صحرای غربی،75 درصد از ذخایر فسفات جهان را در اختیار دارد و بعد از آمریکا و روسیه سومین تولید کننده فسفات در جهان است. این شرکت در زمینه تجارت سنگهای معدن فسفاته، اسید فسفریک و کودهای شیمیایی بر پایه فسفاته در بازارهای جهانی فعالیت می کند. OCP با داشتن 20 هزار کارگر و کارمند در 4 معدن بزرگ و 2 مجتمع شیمیایی در مراکش و همچنین شعبات مختلف در سرتا سر دنیا در حال فعالیت است. شرکت های تابعه متعددی خارج از مراکش با این شرکت همکاری دارند. در سال 2015 گردش مالی این شرکت 4/375 میلیارد دلار بوده است.                 

این شرکت با وجود آنکه بر روی محصولاتی نظیر سنگ معادن و اسید ها کار می کند اما عمده تخصصش در تولید انواع کود و مخصوصا" کود های فسفاته خلاصه می شود.این شرکت همچنین کودهای شیمیایی پیچیده تری را برای تامین نیاز بخش کشاورزی تامین می نماید.

در جدول زیر سهم شرکت OCP در بازارهای جهانی آمده است. همانطور که ملاحظه می شود بیشترین میزان حضور OCP در بازار کشورهای آمریکای شمالی و اروپا است.

.

9-CFI

این شرکت در سال 1946 بعنوان شرکت کود مرکزی کشاورزان در امریکا بنیانگذاری شد.CFIدر زمینه تولید و توزیع کودهای بر پایه نیتروژن و همچنین سایر محصولات کشاروزی فعالیت می کند. با وجود اینکه سالهای بسیاری از تاسیس این شرکت می گذرد اما تنها 5 سال است که وارد عرصه تجارت بین الملل شده است. دفتر مرکزی این شرکت واقع در شیکاگو بوده و عمده محصولات آن تولید و توزیع کودهای شیمیایی اوره نیترات آمونیومUAN)) ، آمونیاک، اوره گرانوله و نیترات آمونیوم است. در سال 2013 شرکت موزائیک بخش فسفات شرکت CFI را با قیمت 1/4 میلیارد دلار از آن خود کرد. همچنین صحبتهایی نیز در مورد ادغام این شرکت با شرکت یارا در سال 2014 به گوش رسید اما در نهایت شرکت CFI در سال 2015 خبر ادغام خود با شرکت اروپایی OCI.N.V را اعلام نمود. شرکت حاصل از ادغام با همان نام CFI ولی در انگلستان به فعالیت های تجاری خود ادامه خواهد داد. پروژه ادغام شرکت ها در سال 2016 نهایی شده و بطور کامل و رسمی صورت گرفت. درآمد این شرکت در سال 2016 بالغ بر 3/685 میلیارد دلار به ثبت رسیده است.

10-ICL

این شرکت با نام مخفف ICL نیز معرفی می گردد و بزرگترین تولید کننده کود و محصولات شیمیایی در فلسطین اشغالی است و حوزه فعالیت آن بر تولید محصولاتی نظیر کود، فلز و سایر مشتقات شیمیایی استوار است. این شرکت همچنین فعالیت هایش را به زمینه های  کشاورزی، غذا و مهندسی  بسط داده است. ICL در زمینه تولید کود شمیایی پتاس با بالاترین کیفیت پیشتاز است. شرکت ICL یک شرکت چند ملیتی است که عمده فعالیت آن همانطور که از اسمش بر می آید درفلسطین اشغالی تمرکز یافته است. این شرکت تقریبا یک سوم عنصر برم (Br ) در دنیا را تولید می کند و در رتبه ششم تولید کودهای پتاس قرار دارد. همچنین یکی از بزرگترین تولید کنندگان و عرضه کنندگان محصولات بر پایه فسفات است. شرکت ICL ، 11 درصد تولید پتاس و 13 درصد از کل تجارتهای جهانی پتاس را در دست خود دارد. صادرات کود ICL اغلب به اروپا و چند بازار در بخش های شیمیایی صورت می گیرد.

11-آگریوم

شرکت آگریوم مهمترین تامین کننده خرد محصولات کشاورزی و خدمات وابسته در کاناداست که خدمات و محصولاتش را به شمال و جنوب آمریکا و استرالیا ارائه می دهد. همچنین تولید کننده عمده سه نوع کود شیمیایی پتاسیم، نیتروژن و فسفات است. این شرکت در سال 1931 تاسیس گردید و دفتر مرکزی آن در شهر آلبرتا کانادا واقع شده است.

شرکت آگریوم در زمینه محصولات کشاورزی و خدمات وابسته به آن بطور تخصصی فعالیت می کند.اغلب واحدهای تولیدی و دفاتر این شرکت در ایالات متحده مستقر شده است. فعالیت های این شرکت حتی به استرالیا و قسمت هایی از اروپا و آمریکای جنوبی نیز توسعه یافته است.

در 12 سپتامبر 2016 توافق نامه ادغام این شرکت با شرکت بزرگ پتاس کرپ به امضا رسید. تلفیق دو شرکت پتاس کرپ و آگریوم می تواند یک ادغام بسیار موفقیت آمیز از نظر اقتصادی و تولیدی باشد چراکه این دو شرکت در خصوص توزیع سهم در بازار می توانند مکمل هم باشند. در صورت ادغام این دو شرکت، شرکت جدید با نام تجاری نوترین بزرگترین شرکت تامین کننده کود و محصولات کشاورزی و خدمات وابسته بدان خواهد بود و نقش کلیدی را در بازار غذای آینده ایفا خواهد کرد. 52 درصد سهام شرکت نوترین متعلق به پتاس کرپ و 48 درصد مابقی مربوط به آگریوم خواهد بود. تاکنون نیز قسمت عمده ای از این انتقال سهام صورت گرفته و تا پایان ژانویه 2018 ادغام دوشرکت بطور کامل و رسمی صورت خواهد گرفت.

12-شرکت K+S

شرکت k+s یک شرکت تولید کننده محصولات شیمیایی آلمانی است که دفتر مرکزی آن در شهر کاسل آلمان واقع شده است. این شرکت بزرگترین تامین کننده پتاس مورد استفاده در کودهای شیمیایی است و نیز بعد از شرکت مورتون آمریکا بزرگترین تولید کننده نمک در دنیا می باشد. سایر محصولات این شرکت انواع مواد معدنی مانند منگنز و سولفور است. شرکت k+s عمدتا در اروپا و قاره آمریکا فعالیت می کند و بیش از 14 هزار نفر کارمند و کارگر در سرتاسر دنیا دارد. این شرکت آلمانی یکی از بزرگترین صنایع و تجارت های جهانی کود دنیا را در دست خود دارد. عمده فعالیت این شرکت بر تخلیه معادن، تصفیه و حمل و نقل کود به سرتا سر دنیا متمرکز شده است. 6 معدن پتاس و منیزیم در آلمان و همچنین 3 معدن و واحد تولید محصول در فرانسه توسط این شرکت اداره می شود. ظرفیت تولید سالیانه هم اکنون بالغ بر 6 میلیون تن پتاس و منیزیم است. این شرکت بزرگترین تولید کننده پتاس در غرب اروپاست و همچنین در رتبه پنجم تولید کنندگان پتاس دنیا قرار دارد. در سال 2016 گردش مالی این شرکت 1/53 میلیارد یورو اعلام گردید که این رقم معادل 9 درصد کل معاملات پتاس دنیاست.

گردش مالی بزرگترین شرکت های تولید کننده کود شیمیایی در دنیا- سال 2016 ( میلیارد دلار آمریکا)