جزئیات مقاله

.

تحقيق و پ‍ژوهش :

پژوهش و تحقیق:‌ سعيد غفوري، مسئول روابط عمومي شركت خدمات حمايتي كشاورزي استان خراسان رضوي

مقدمه :

هرنوع موادي كه جهت تقويت خاك و بالابردن حاصلخيزي آن كه چه ازنظر كيفي و چه از نظر كمي باعث افزايش عملكرد محصول مي شود كود گفته مي شود .

كودها بطور كلي به سه دسته تقسيم مي شوند كه عبارتند از :

1-كودهاي شيميايي

2- كودهاي عالي

3- كودهاي بيولوژيك

كودهاي شيميايي

تاريخچه :

 توليد اين نوع كودها، در كشاورزي و ازدياد توليد محصولات زراعي انقلابي را به وجود آورد. طي مرور زمان توليد اين كودها رو به فزوني گذاشته و ازآنجا كه علاوه براين كه اين كودها باعث ازديادمحصول مي گردد بايد اين را هم در نظرداشت كه درصورت عدم رعايت دقيق مقادير مصرف اين كودها صدمات زيادي را به خاك ، موجودات زنده و اكوسيستم وارد مي نمايند.

تركيب شيميايي و درصد خلوص كودهاي مختلف حاوي يك عنصر، بسيار متفاوتند. اين تفاوتها برمورد مصرف، نحوه پخش، زمان كود دهي و اثربخشي كودها تاثير بسيار مهمي دارند. بنابراين شناخت كافي از انواع كودهاي شيميايي قبل از انتخاب و يا مصرف آنها ضرورت دارد.

كودهاي شيميايي به دو دسته كه برخي جزء عناصر پرمصرف گياه يا ماكروالمنت و برخي نيز جزء‌عناصر كم مصرف گياه ( ميكروالمنت ) ميباشند تقسيم مي شوند.

عناصر پرمصرف ( ماكرو ) شامل : ازت – فسفر- پتاس- كلسيم – منيزيم

عناصر كم مصرف (ميكرو ) شامل : آهن – روي – منگنز- مس- بور

كودهاي شيميايي براساس نوع عنصر تقسيم بندي مي كنند.

به عنوان مثال كودهاي ازتي ، فسفري و پتاسي داراي يك يا دو عنصر هستند . اگر يك كود همه عناصر را با هم و به نسبت متناسب داشته باشد اصطلاحا" كود كامل ناميده مي شود . كودهاي شيميايي در كارخانجات كود سازي تهيه مي شوند . اساس توليد كودهاي شيميايي واكنش زير است :       

واکنش هابر-بوش     N2+3H2---------------------------------------------2NH3             

N2 از هوا و2 H از گاز متان و. CH4 تامين مي شود  . يعني   N2+3H2 در حضور دما و فشار كاتاليزور مناسب تبديل به  2NH3  ( مولكول ) مي شود .

آمونياكي كه طي اين واكنش توليد مي شو يك كود ازت است . كود ازته با 82 درصد نيتروژن يا ازت در خيلي از كشورها مستقيما" به عنوان كود درخاك تزريق مي شود و در ايران امكانات براي مصرف آن كم است . آمونياك به عنوان ماده اوليه مي تواند براي توليد ساير كودهاي ازته مورد استفاده قرارگيرد.

اگرNH3 با مولكول 302  تركيب كنيم كود اوره توليد مي شود كه از پرمصرف ترين كودهاي شيميايي است . اگرNH3  را با H2SO4  تركيب كنيم كود فسفات آمونيم توليد مي شود كه از بهترين كودها براي شرايط خاك های قليايي است ، يعني كودي است داراي خاصيت اسيدي و بسيار مطلوب و مناسب براي شرايط خاك ايران.

خواص کود های شیمیایی ازته

یکی از کودهای مصرفی ، کود اوره است . کود اوره که به کود شکری نیز معروف است در سطح جهان از پر مصرف ترین و ارزان ترین کودهای شیمیایی ازتی است . کود اوره 46 % ازت دارد و حلالیتش در آب خیلی خوب است و به همین دلیل در خاک برای تهیه محلولهای کودی و محلول پاشی بر روی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد .

در محلول پاشی روی گیاه ممکن است که کود اوره دارای مقداری ماده سمی بیوره باشد که این ماده نباید از یک مقدار مشخص بیشتر باشد .

مشکلی که در ارتباط با کود اوره وجود دارد این است که علاوه بر متصاعد شدن به دلیل حلالیت زیادش شستشویش در خاک خیلی زیاد است . یعنی اگر آب آبیاری یا بارندگی زیاد و خاک شنی باشد به راحتی این کود در خاک شسته می شود .

کود مهم دیگر ، کود سولفات آمونیوم است . این کود 21 % ازت و 24 % گوگرد دارد و اسیدزا بوده و بهترین کود برای شرایط خاک های ایران است . کود سولفات آمونیوم به دلیل پائین بودن درصد ازت آن نسبتا" گران است . کود نیترات آمونیوم از کودهای هم دیگر است که از ترکیب آمونیاک و اسید نیتریک تولید می شود .

ویژکی این کود آن است که دارای هر دو نوع منبع ازتی گیاه یعنی نیترات و آمونیوم است . و یکی از معایبش آن است که به راحتی رطوبت هوا را جذب می کند و دانه های کود به هم چسبیده و تشکیل کلوخه می دهند و دیگر آنکه قابل اشتعال است . یعنی اگر ضربه یا فشاری به کود وارد شود آتش می گیرد و مشکل آتش سوزی به وجود می آید .

یکی دیگر از کودهای ازتی مشهور و معروف کود اوره با پوشش گوگردی است . حلالیت کود اوره بالاست و امکان شستشویش زیاد بوده و دانه های کوداوره بر روی آن یک پوشش گوگردی ایجاد می کنند .

به این کود اصطلاحا" کند حل می گویند . یعنی کود SU به تدریج ازت خود را آزاد می کند و شستشو و تلفات کود خیلی کمتر بوده و از این نظر می تواند کود مناسبی باشد ولی نسبت به کود اوره معمولی گران است و برای گیاهان زینتی و برای شرایطی که امکان آب شویی زیاد بوده یا محصولاتی که از نظر اقتصادی با صرفه است می تواند کود مناسب و مفیدی باشد .

کدام کود ازتی برای مصرف توصیه می شود ؟

انتخاب کود ازتی می تواند به چند پارامتروابسته باشد . یکی از این ها قیمت کود است . همانطور که گفتیم کود اوره نسبت به کود سولفات آمونیوم خیلی کود ارزان تری است . کود 46 % ازت و کود سولفات آمونیوم 21 % ازت دارد.

شرایط خاک نیز می تواند عامل تعیین کننده ای برای انتخاب کود باشد . اگر خاک خیلی قلیایی و PH  آن بالا باشد با مصرف کود سولفات آمونیوم تا حدودی PH را کاهش می دهیم .

جدول خواص کودهای شیمیایی ازتی مهم :

1. سولفات آمونیوم : کود سولفات آمونیوم دارای 21 % ازت و 23 % گوگرد است . این کود اسید زا و مناسب خاک های آهکی بوده و نسبتا" گران و کمی مقاوم به شستشو می باشد .
2. کود اوره 46 % ازت دارد . این کود اسیدزا و مناسب بیشتر خاک ها بوده ، ارزان و رایج ترین کود ازتی ایرانی است .
3. کود نیترات آمونیوم 26 % ازت دارد . این کود اسید زا نیست و مناسب برای چغندر قند بوده و نسبتا" گرانو حساس به شستشو می باشد.
4. کود فسفات آمونیوم 17 % ازت و 26 % ایدرید فسفر یک دارد . کود فسفات آمونیوم نسبتا" اسیدزا و دو منظوره بوده و قیمت مناسب داشته و کمی مقاوم به شستشو می باشد .
5. کود اوره فرم 26 % ازت دارد . این کود نسبتا" اسید زا و مناسب چمن بوده ، گران و خیلی مقاوم به شستشو می باشد .
6. کود اوره با پوشش گوگرد 35 % ازت دارد . اسید زا و مناسب خاک های سبک و مقاوم به شستشو بوده و قیمت آن مناسب است .

از مزایای کودهای شیمیایی ، بهای ارزان ، کاربرد سهل و آسان ، در آمد کاذب کوتاه مدت ( بدون توجه به استهلاک سرمایه اصلی یعنی خاک و مواد آلی آن ) است . شیوع بیماریها و آفات متعدد مثلا" شیوع آتشک گلابی در باغهای گلابی کرج و قزوین ، نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتا" زاییده مصرف نا متعادل کودها می باشد .

نظرات بانک جهانی درباره مصرف کودهای شیمیایی در ایران می تواند موید مصرف نا متعادل کود در کشور باشد که به شرح زیر می باشد :

در توزیع نا برابر کود های شیمیایی ، بخش خصوصی جایگاهی ندارد  ( تقویت بخش خصوصی و فراهم آوردن امکان رقابت فعالانه ، ایجاد یک محیط تجاری و حقوقی صحیح و اتخاذ یک خط مشی پایدار و فعال از جانب دولت برای تقویت مشارکت بخش خصوصی ) نظام قیمت گذاری سبب اسراف در مصرف کود شیمیایی می شود . عدم توازن بین کود شیمیایی در دسترس و کود شیمیایی مورد نیاز ، ضعیف تحقیق در کاربرد کود ، تجارت سایر کشورها در کنترل مصرف کود شیمیایی می تواند به مصرف کود در کشور کمک کند که در زیر به دو مورد اشاره می شود :

در انگلستان تولید گندم در هر هکتار در حدود 7/5 تن تثبیت شده و تولید بیشتر از آن را وزارت کشاورزی صرفا" به خاطر مسایل زیست محیطی ممنوع نموده است .

در بلژیک غلظت نیترات در زه آب مزارع اندازه گیری شده و اگر غلظت آن از غلظت نیترات رودخانه بیشتر باشد با دادن اخطار و با جریمه ، مقدار کود مصرفی زارع را کاهش می دهند .

امروزه در دنیا تلاش بر آن است که برای تولید محصولی بهتر ، سالمتر و همچنین آسیب رساندن کمتر به محیط زیست این نوع نوع کودها را به صورت بهینه مصرف نمایند . در مصرف این نوع کودها باید دقت زیادی شود چون بعضا" به دلیل قدرت دوزهای بالای مواد موثر اثرات منفی بر روی گیاهان می گذارند .

کود ها از لحاظ کیفی باید در سطح قابل قبولی باشد و برای آنکه معلوم گردد کود مورد استفاده از کیفیت لازم برخوردار است و همچنین مقدار نیاز و فهمیدن دیگر خصوصیات باید آزمایشهای ذیل را روی آن انجام داد :

• تعیین کیفیت کود
• تعیین میزان کود مصرفی در کشاورزی
• تعیین عناصر تشکیل دهنده کود
• تعیین میزان آلایندگی کودها از نظر پارامترهای زیست محیطی در خاک و آب در آزمایشگاه آنالیز کود انواع آزمایشهای شیمیایی( آلی ، معدنی ) میکرو بیوتوژی و برخی پارامتر های فیزیکی بر روی انواع کودها انجام می گیرد تا بتوان کود را مورد بررسی قرار داد .
• کود ( ارگانیک)

هر ماده آلی که بوسیله میکروبها قابل تجزیه باشد می تواند بعنوان کود آلی به کار رود . اما کودهای آلی مختلف از نظر کیفیت و دوام در خاک و قیمت بسیار متفاوتند . توجه گردد که تامین مواد غذایی گیاه از طریق اضافه کردن مواد آلی به خاک گران تمام می شود . ارزش اصلی کودهای آلی به علت تغییرات فیزیکی است که در خاک ایجاد می کنند کودهای آلی را می توان به سه گروه کود های حیوانی ، کود سبز و کمپوست تقسیم نمود.

1. کود حیوانی :

کود حیوانی در حقیقت از فضولات حیوانات تهیه می شود که بیشتر از کود گوسفند و گاو و اسب و یا مرغ تشکیل می شود . کود حیوانی به علت دارا بودن حجم وسیعی از مواد آلی و غذایی باقی مانده که برای غنای خاک بسیار مفید می باشد در طول تاریخ همواره مورد توجه کشاورزان بوده است . کود انسانی نیز در رده کودهای حیوانی به حساب می آید . در بعضی کشورها از جمله ایران از مدفوع انسانی به عنوان کود در مزرعه کشاورزی استفاده می شود .

کاربرد :

کود اسبی :

اسب مقدار زیادی علف هرز می خورد و غذای خود را نرم و پودر نمی کند و در نتیجه تعداد از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور می کنند و به همین علت کود اسبی بذر علف هرز زیادی دارد . برای گیاهان اسید دوت کود اسبی مناسب می باشد . کود اسبی نسبت به کودهای گاوی و مرغی درصد گیاهان گلدار ، سبزی و صیفی و گیاهان ریشه ای و غده ای مناسب ترین کود می باشد .

کود گاوی :

گاو مقدارزیادی علف می خورد و آنها را خوب جویده و خرد می کند و سیستم گوارش گاو کارایی بیشتر در هضم غذا دارد و در نتیجه کود گاوی تعداد بذر علف هرز کمتری دارد .آزاد سازی عناصر غذایی از کود گاوی تا میزان 50 % ممکن است بیش از 18 هفته طول بکشد .

شرایط مصرف کود های حیوانی :

کود های حیوانی بلافاصله بعد از مصرف با خاک مخلوط کنید تا از هدر رفتن ازت آن جلوگیری بعمل آید .

نزدیک به زمان کاشت گیاه زراعی از کود های حیوانی به مقدار کمتر استفاده کنید در صورت مصرف زیاد کود حیوانی نزدیک به زمان کاشت مشکلات تاخیر در کاشت بدلیل ایجاد شرایط بسیار مرطوب هم چنین پس از کاشت نیز بعلت آزاد سازی آمونیاک می تواند موجب گیاه سوزی در بذور و رشد گیاهچه شود .

کود مرغی :

کود مرغ مخلوطی از کود مرغی خام و مواد بستر نظیر خاک اره ، خرده چوب و پوسته برنج میباشد .

2 ) کود سبز :

کود سبز شامل گیاهی است که آن را قبل از کاشت محصول اصلی کشت کرده و بعد از مقداری رشد سبزینه ای آن را به زمین بر می گردانند بدون اینکه از این گیاه محصولی برداشت کنند این گیاه می تواند شامل هر گیاهی باشد غیر از آنهایی که بخشهای خشوی دارند یا اثر آللوپاتی بر روی گیاه محصول دار بعدی می گذارند . در اصل کود سبز یک تناوب است که محصول ندارد وبرای بهبود باروری و حاصلخیزی خاک و در صورت لگوم بودن تامین کل یا بخشی از ازت مورد استفاده محصول بعدی استفاده میشود بطوری که از نظر رطوبت با محصول اصلی در رقابت نباشد . کود سبز عملا" مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند ، بلکه آنچه را که طی رشد خود از خاک جذب کردهو در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شودتمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند . از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلو گیری می نماید . گیاه کودی انتخاب شده باید در زمان گلدهی با خوشه بستن به زیر خاک یرده شود . زیرا که قبل از این زمان ، رشد و نمو قسمت های سبزینه ای گیاه کافی نبوده و از برگرداندن آن ماده آلی زیادی به خاک اضافه نخواهد شد . کود سبز به منظور تقویت زمین از لحاظ مواد آلی غذایی مورد استفاده قرار می گیرد که بدین منظور گیاهان ، یرای مدت زمانی معین در مزرعه کاشته شده و بعد از رشد کافی به زمین برگردانده می شوند .

3 ) کمپوست :

کودی است که از بازیافت مواد ارگانیک ( مواد زائدی که از گیاهان و حیوانات بر جای می مانند ) به دست می آید .

از کمپوست ( compost ) در باغبانی و کشاورزی به عنوان تقویت کننده خاک استفاده می شود . کمپوست یکی از بهترین کودهای گیاهی و تقویت کننده های طبیعی خاک است و می تواند جایگزین خوبی برای کودهای تجاری شود . مهمترین حسن این کود ، ارزان بودن آن است . استفاده از کمپوست ساختار خاک مدت زمان بیشتری بتواند آب را در خود نگه دارد .

کمپوست قدرت باروری خاک را افزایش می دهد و کمک می کنند ریشه های سالم در گیاه رشد کند .مواد ارگانیک موجود در کمپوست در حقیقت مواد غذایی میکرو ارگانیسم هایی هستند که خاک را در وضعیتی سالم و متعادل نگه می دارند . نیتروژن ، پتاسیم و فسفر موادی هستند که در نتیجه تغذیه میکرو ارگانیسم ها از مواد آلی تولید می شوند و در نتیجه تنها تعداد اندکی از مواد مغذی می ماند که باید به خاک افزوده شود . با طی زمان کافی تمام زباله های ارگانیک در طبیعت به کمپوست تبدیل می شوند. البته همه زباله ها برای تولید کمپوست در خانه مناسب نیستند . در اغلب سیستم های تولید کمپوست که در خانه ها بکار می روند ، سیستم به دمای مناسب برای کشتن عوامل بیماری زا نمی رسد ، در نتیجه باید در نوع مواد اولیه ای که برای تولید کمپوست به کار می رود دقت کرد .

کود بیولوژیک :

کودهای بیولوژیک دارای باکتری و قارچ های مفیدی می باشند که برای اهداف خاصی استفاده می شوند . از این مواد می توان به تثبیت ازت – رها سازی یون فسفات ، پتاسیم و ... از ترکیبات نا محلول آنها اشاره نمود . این باکتریها معمولا" در اطراف ریشه گیاه استقرار یافته و به گیاه در جذب عناصر غذایی کمک می نماید . این گونه کودها منشاء طبیعی دارند و معمولا" از خاک گرفته می شوند . کودهای بیولوژیک دیگر آلودگی کودهای شیمیایی را ندارند و باعث کاهش آلودگی کودهای شیمیایی هم می شود این کودها باعث بهبود ساختمان خاک ، افزایش محصول و کاهش بیماریها می شوند .

" پایان "