جزئیات مقاله

چکیده:

اين پژوهش به‌منظور محاسبه اجزاء کارایی مديريتي– عملياتي نظام‌هاي بهره ‌برداري ماشين‌هاي كشاورزي و مقایسه آن‌ها در سه نظام بهره ‌برداری ماشین‌های کشاورزی در استان البرز انجام گرديد. اجزاء کارایی مديريتي - عملياتي نظام‌هاي بهره‌ برداري ماشين‌هاي كشاورزي 4 نوع کارایی: فني- عملياتي، اقتصادي، اجتماعي و مديريتي را شامل می‌شود که برای محاسبه آن‌ها عوامل اثرگذار بر نوع و عملكرد نظام‌هاي بهره ‌برداري ماشين‌هاي کشاورزی شناسایی شد و این عوامل در قالب 29 شاخص شامل:12 شاخص فنی- عملياتي، 5 شاخص اقتصادي، 5 شاخص اجتماعي و 7 شاخص مديريتي، سنجش شدند .داده‌هاي جمع‌آوری‌شده از 4 نوع پرسشنامه تخصصی از سه نوع نظام بهره ‌برداري ماشين‌هاي كشاورزي پس از جمع‌بندی با استفاده آزمون كروسكال واليس برای مقایسه  میانگین‌ها و آزمون من- وایتنی برای مقایسه دو به ‌دو نظام‌های بهره‌ برداری مورد ارزيابي قرار گرفت. بر اين اساس نظام بهره ‌برداري حرفه‌اي در بين سه نظام بهره ‌برداري بيشترين ميزان کارایی عملياتي- مديريتي را نشان داد و نظام بهره ‌برداري اختصاصي–حرفه‌اي از اين نظر در جايگاه دوم قرار گرفت. رتبه ‌بندي کارایی مديريتي- عملياتي نظام‌هاي بهره ‌برداری ماشین‌های کشاورزی با استفاده از فن TOPSISانجام گرديد که  نتيجتاٌ نظام‌هاي بهره‌برداري ماشين‌هاي كشاورزي استان البرز به ترتیب زیر رتبه‌بندی گردیدند:

1. نظام بهره ‌برداري حرفه‌اي  2. نظام بهره ‌برداري اختصاصي- حرفه‌اي  3 .نظام بهره ‌برداري اختصاصي

 

واژه‌های کلیدی: فن TOPSIS، کارایی، کروسکال والیس،  نظام‌های بهره‌ برداری

 

مقدمه :

توسعه مکانیزاسیون کشاورزی با بهبود ساختارمدیریت بهره‌برداری ازماشین‌های کشاورزی امری ممکن و قابل حصول است و شناخت ساختارمدیریتی نظام‌های بهره‌برداری مستلزم مطالعه و بررسی اجزاء و جوانب مختلف، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نظام های بهره برداری می باشد. نظام‌های بهره ‌برداری مانند هر جزء دیگری از یک سیستم اجتماعی، تابعی از تغییر و تحولات کل سیستم است. به‌ بیان دیگر پیدایش، استحکام و یا اضمحلال نظام‌های بهره‌ برداری کشاورزی در چارچوب روند توسعه جامعه‌ رخ می‌دهد.تغییرات ساختارهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه‌ به‌طور مستقیم بر ساختار و کارکرد نظام‌های بهره ‌برداری کشاورزی اثرگذار است. بنابراین  شناخت و تحلیل نظام‌های بهره ‌برداری ماشین‌های کشاورزی، دید مناسبی از  ساختار و نحوه  مدیریت  بهره برداری  از ماشین‌های کشاورزی ارائه می‌نماید. اندازه‌گیری کارایی نظام‌های بهره برداری  نسبت به روشهای مقایسه عملکرد نظام‌ها، ابعاد مسائلی نظیر، عدم استفاده کامل از ظرفیت‌ ماشین‌های کشاورزی، انتخاب نادرست ماشین ، بکارگیری غیراصولی ماشینها، مالکیت و... را بهتر توضیح میدهد. هرگونه بهبود در وضعیت نظام‌های بهره‌برداری کاهش هزینه‌ها، صرفه‌جویی در مصرف نهاده‌ها، افزایش بازدهی عوامل تولید و به ‌تبع آن کاهش قیمت تمام‌شده و افزایش سودآوری کشاورزی را بدنبال دارد. بنابراین بهره ‌برداری صحیح و اصولی از ماشین‌های کشاورزی مستلزم برخورداری از نظام بهره ‌برداری بهینه و کارا  درکنار حل دیگر عوامل ساختاری مانند: آموزش و ترویج فنّاوریهای نوین ، پشتسبانی مالی و یارانه ها ،  اصلاح قوانین و مدیریت کلان حاکم بر اتحادیه‌ها، سندیکاها و تشکل‌های مرتبط با مکانیزاسیون است.

هدف اصلی این پژوهش مقایسه میزان کارایی مدیریتی- عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری در استان البرز است. مقایسه کارایی مدیریتی - عملیاتی نظام‌های بهره ‌برداری  ماشین‌های کشاورزی با محاسبه میزان کارایی اجزاء مهم تشکیل‌دهنده آن در نظام‌های بهره ‌برداری ماشین‌های کشاورزی شامل کارایی: اجتماعی، اقتصادی، فنی، عملیاتی و مدیریتی  و رتبه‌بندی آن‌ها به ‌منظور شناخت الگوی بهینه بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی انجام گردید.  موضوع سنجش و تحلیل  کارایی از سال 1957 توسط فارل تا به ‌حال یکی از ابزارهای مهم تحلیل عملکرد نظام‌های مختلف بوده است و محققین زیادی از این ابزار در تحقیقات خود بهره برده‌اند.در ایران نیز از تحلیل کارایی در مطالعات متعددی استفاده‌شده است بطوری­که به چند مورد می‌توان اشاره کرد. در مطالعه‌ای که به بررسی تأثیر مکانیزاسیون بر کارایی فنی در خوزستان انجام شد، اختلاف فاحش کارایی در سطوح مختلف مکانیزاسیون از 5/0 تا 99/0 و با میانگین 67/0 حکایت دارد شاخص مکانیزاسیون در محدوده مطالعه از52/0 تا 6/0  بیشترین اختلاف در کاربرد مکانیزاسیون در تولید برنج دارد. ضریب همبستگی بشدت تأثیر شاخص مکانیزاسیون بر کارایی فنی را نشان می‌دهد .

(Hormozi,et.al., 2012).

در مقایسه کارایی سه نوع نظام بهره‌برداری از مراتع برای سنجش کارایی اجتماعی سه‌نظام بهره‌ برداری به‌ منظور دستیابی به الگوی بهینه، نتایج آزمون میان کارایی اجتماعی و نوع نظام بهره‌برداری حاکی از معنی‌دار بودن روابط در سطح 995/0 است نمره کارایی در واحدهای تعاونی بالاتر از طرح‌های مرتع‌داری و در هر دو بالاتر از واحدهای سنتی است.(Vosoghi, 2001).در مطالعه دیگری که تحت عنوان طرح بررسی تطبیقی ابعاداجتماعی- اقتصادی و فنی نظام‌های بهره‌ برداری از مراتع با تأکید بر نظام تعاونی دراستان‌های آذربایجان شرقی وکردستان انجام شدبرای اندازه‌گیری میزان کارایی نظام‌های بهره ‌برداری مراتع از مجموع 6 نوع کارایی شامل: فنی، مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی و آموزشی- ترویجی، برای انواع نظام‌های بهره ‌برداری مراتع محاسبه و نتایج بااستفاده از روش آماری کروسکال والیس و من_وایتنی مورد تحلیل و ارزیابی قرار دادند (Azkia, et al., 2000). بااین‌حال در خصوص تحلیل کارایی نظام‌های بهره ‌برداری ماشین‌های کشاورزی مطالعه جامعی انجام‌ نشده است.  لذا این تحقیق شاید اولین مطالعه در نوع خود محسوب شود. انتظار می‌رود نتایج تحقیق بتواند به سوالاتی نظیر: - نظام بهره بردای ماشین‌های کشاورزی کاراتر کدام نظام است؟ - با توجه به روند رو به رشد تقطیع اراضی و از طرفی محدویت منابع (آب،خاک،سرمایه و...) الگوی صحیح بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی  چیست؟ - جهت‌گیری برنامه‌های توسعه مکانیزاسیون بخش کشاورزی با وجود عدم استفاده کامل از ظرفیت ماشین‌های کشاورزی در نظام بهره‌برداری اختصاصی(بر اساس داده‌های فاز مقدماتی این تحقیق حدود 40% ظرفیت ماشین‌های نظام اختصاصی بلااستفاده است) به سمت کدام نظام بهره‌برداری باشد؟ خوشبختانه ضرورت توجه به موضوع مدیریت بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی مورد توجه قانون‌گزاران کشور قرارگرفته به­طوریکه در ماده 28 قانون بهره‌وری آمده است:

"به‌منظور استفاده بهینه و افزایش بهره‌وری ماشین‌های کشاورزی، دولت موظف است بر اساس وضعیت نظام بهره‌برداری از عوامل تولید، الگوی صحیح بهره‌ برداری از ماشین را طراحی و نسبت به تأمین تركيب مناسب ماشین‌های کشاورزی موردنیاز بخش از طریق بخش‌های غیردولتی اقدام کند". نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه در سطح ملی می‌تواند در شناخت وضعیت موجود و طراحی الگوی صحیح بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی کمک نماید.

 

مواد و روش:

این پژوهش از نوع پيمايشي است و برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده گردید.جامعه آماری این پژوهش بهره ‌برداران ماشین‌های کشاورزی در سطح استان البرز است که به تفکیک شهرستان‌ها، دهستان و روستاها در چند مرحله به‌صورت تصادفی نمونه‌ها تعیین گردید. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که بر این اساس تعداد کل نمونه 225 بهره بردار برآوردگردید. نمونه‌ها درهرشهرستان به تناسب جامعه آماری بهره‌برداران به ‌صورت تصادفی در دهستان‌ها تعیین شد و درمرحله بعدی در دهستان‌ها، نمونه‌ها در بین بهره‌برداران هر دهستان به‌صورت تصادفی تعیین شدند. روش جمع­آوری اطلاعات : مطالعه اسنادی، مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه است و داده‌های اصلی این تحقیق از چهار نوع پرسشنامه شامل، ابعاد فنی- عملياتي، ابعاد مدیریتی، ابعاد اجتماعی و ابعاد اقتصادی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی استان البرز استخراج گردید. جهت امتیازدهی و ارزش‌گذاری کمي سؤالات تخصصي از طيف ليکرت استفاده شده است.روايي پرسشنامه‌ها انجام شد و پایائی پرسشنامه‌ها با استفاده از روش آلفاي کرونباخ مورد ارزیابی  قرار گرفت که نتایج در جدول شماره 1 نشان داده‌شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- خلاصه نتایج محاسبه ضریب کرونباخ برای پرسشنامه‌های مختلف Table 1. Summary ofthe resultsof Cronbach'scoefficientfordifferentquestionnaires
آماره قابلیت اعتماد Statistical reliability			کل Total	موارد نامعتبر Invalid	موارد معتبر Valid	نوع پرسشنامه Types of questionnaires
آلفای کرونباخ Cronbach's coefficient	تعداد آیتم Item
0.773	24		225	0	225	ابعاد اجتماعی Social dimensions
0.701	24		225	0	225	ابعاد مدیریتی Management dimensions
0.752	24		225	0	225	ابعاد فنی- عملیاتی Technical operation- dimensions
0.791	24		225	0	225	ابعاد اقتصادی Economic dimensions

بنابراین چون ضريب آلفاي کرونباخ همه پرسشنامه‌ ها بيش از 0.7است قابلیت اعتماد (پايايي)پرسشنامه‌ها مطلوب ارزيابي گردید.

 

روش تحليل داده‌ها: برای محاسبه  اجزاء کارایی،پرسشنامه‌هایی خاص بر اساس مطالعات انجام شده تهیه شد و نتایح پس از بررسی اولیه وکد گذاری با استفاده از نرم‌افزارهای; SPSS , MCDM Engine تحلیل گردید.اجزاء كارايي عملياتي-  مديريتي نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي که عبارت‌اند از: کارایی اجتماعی ، کارایی اقتصادی ، کارایی مدیریتی، کارایی فنی و عملیاتی به‌صورت زیر سنجش گردید(2012  ( Mouameni, et.al.,

- کارایی اجتماعی: به‌منظورامکان‌پذیر ساختن مقایسه سازمان اجتماعی انواع نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی استان البرز شاخصی به نام کارایی اجتماعی نظام‌های بهره‌برداری تعریف گردید. کارایی اجتماعی نظام‌های بهره‌برداری که شاخص ترکیبی است به‌منظوراندازه‌گیری مفهوم مرکب و پیچیده این شاخص مقیاس چندبعدی از طریق تعدادی شاخص بسیط و مرکب ساخته شد که هر شاخص خود برحسب یک یا چند متغیر تعریف گردید. مجموعه نتایج و دستاوردها و عملکرد بهره­برداران در نظام دو بعدی اجتماعی و رفاهی ساخته شد و هر شاخص از طریق چند گویه تعریف گردید. برای هر گویه برحسب ماهیت و وزن نسبی آن در زندگی اجتماعی و فعالیت‌های تولیدی عددی در نظر گرفته شد و میانگین این نمرات برای هر یک از شاخص‌های تشکیل‌دهنده، کارایی اجتماعی نظام بهره‌برداری محاسبه شد (Azkia1990). ، (Azkia, 2003).

مؤلفه‌های کارایی اجتماعي هریک از نظام‌های بهره‌برداری که در این بررسی مورد سنجش قرار گرفت  بر اساس رابطه شماره 1 محاسبه گردید:

(1)

Es=کارایی اجتماعی            Sc = وفاق اجتماعی     Sw=رفاه اجتماعی          Sp=مشارکت اجتماعی

Sco    = انسجام اجتماعی         St= اعتماداجتماعی

w= وزن شاخص های چهارگانه ( (Ec, Sw, Sp, Sco    n=تعداد بهره برداران(تعداد پرسشنامه)

به‌منظور سنجش میزان کارایی اجتماعی نظام‌های مختلف بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی در استان البرز میزان کارایی نظام‌ها از آزمون کروسکال والیس برای مقایسه میانگین سه نظام بهره‌برداری و از آزمون من_ وایتنی برای مقایسه دوبه‌دو نظام‌ها  استفاده گردید.

- کارایی مدیریتی:کارایی مدیریتی از حاصل جمع شاخص‌های هفتگانه کیفیت اعمال مدیریت در بهره برداری از ماشین‌های کشاورزی محاسبه‌شده است .براین اساس کیفیت بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی براساس هفت زمینه مدیریتی درسازمان از نظر لوترگیولیک ارزیابی شدندکه این شاخص­ها عبارتنداز : تنظیم برنامه، تشکیل سازمان، کارگزینی،  فرماندهی، هماهنگ کردن،  ارتباطات، بودجه بندی،  برای ارزیابی نظام های بهره برداری ماشین های کشاورزی از نظر کارائی مدیریتی پرسشنامه بررسی ابعاد مدیریتی نظامهای بهره برداری ماشین های کشاورزی استان البرز مشتمل بر شاخص های هفتگانه تنظیم گردید. (Azkia, et al, 2000)

 - کارایی اقتصادی : شاخص سودآوری هر یک از نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی محور طراحی پرسشنامه بررسی ابعاد اقتصادی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی استان البرز قرار گرفت. بهره­وری هر یک از نظام‌های بهره­برداری هم بیانگر راندمان هزینه­ای بالاتر نظام موردنظر هست و هم سودآوری بیشتر آن واحد را در مقایسه با نظام‌های بهره‌برداری دیگر را نشان می‌دهد. این ارتباط از روی تعریف شاخص سودآوری که دررابطه 2 مشخص می‌شود.

سودآوری در یک نظام بهره‌ برداری به‌صورت درآمد حاصل از هر واحد هزینه در آن نظام تعریف می‌شود. به عبارت ‌دیگر سودآوری عبارت است از کل درآمدهای نظام بهره‌برداری به‌کل هزینه های آن نظام است. (رابطه 2).

Prof=                                                                  (2)

که در آن:

Prof=راندمان هزینه‌ای ،TC =هزینه کل ،TR =درآمد کل 

    THN= ساعات کار سالانه ،  P_Q= قیمت هر ساعت کار

M                   =   مقدار کل نهاده‌های مصرفی                                      P_m =   قیمت هر واحد

               

از طرفی درآمد کل (TR) عبارت است از حاصل‌ضرب ساعات کار سالانه در قیمت هر ساعت عملیات ماشینی می‌باشد. و هزینه کل(TC)حاصل‌ضرب مقدار نهاده مصرفی در قیمت آن حاصل می‌شود که نهاده‌های مصرفی در خدمات ماشین‌های کشاورزی هزینه‌هایی نظیر سوخت، روغن، راننده، لاستیک و سود سرمایه و... می‌باشد. لذا اگر مقدار کل ساعات کار سالانه (THN) به قیمت هر ساعت کار ماشینی P_Q ، مقدار کل نهاده‌های مصرفی را به M و قیمت هر واحد را به P_m نشانداده‌ شده است.

- کارایی فني- عملیاتی: نسبت نتایج عملکرد عملیا تی ماشین‌های کشاورزی با توجه به قابلیت فنی آنها درواحد بهره ‌برداری کشاورزی به نتایج مورد انتظار آنها کارایی فنی- عملیاتی نامیده می‌شود. کارایی فنی – عملیاتی رابه دو شاخص کلی توان عملیاتی و توان فنی تقسیم می‌گردد که حاصل جمع این دو شاخص کارایی فنی و عملیاتی را نشان می‌دهد. شاخص­های کارایی فني- عملیاتی عبارت‌اند از: 1- میزان مهارت در انجام تعمیرات اولیه، 2- میزان مهارت در تنظیم ماشین‌آلات3- انجام به‌موقع علمیات زراعی4- قابلیت دسترسی به ماشین‌های کشاورزی5- ساعات کار سالانه 6 - ضریب بهره‌وری ماشین(توان بالقوه /توان واقعی)7-متوسط توان ماشین‌های کشاورزی 8- متوسط تعداد ادوات9- متوسط عمر ماشین‌ها 10- کیفیت انجام عملیات زراعی11- تنوع و تعداد ادوات دنباله بند.12- تعداد روزهای لنگی کار ماشین کارایی عملیاتی ساعات کارسالانه واقعی که از پرسشنامه استخراج شد اما برای توان واقعی بر اساس استاندارد ASAES توان بالقوه برای تراکتورهای تک دیفرانسیل 1200 ساعت و برای تراکتورهای دو دیفرانسیل 1600 ساعت درنظر گرفته شد  .(Behrozilar et al., 2010)چون توان بالقوه برای تراکتورنودرنظر گرفته ‌شده است متناسب باکارسالانه تعداد روزهای لنگی کار هرتراکتورتوان بالقوه با استفاده از  رابطه 3 تعدیل گردید.

= – (d h)             (3)                                                                                                      

= توان بالقوه = , توان اسمی=d   تعدادروزهای لنگی     h= متوسط تعداد ساعات کار ماشین هادرهرمنطقه

توان فنی نیز از رابطه 4محاسبه گردید(Almassi et al., 2008)

IPM=Pa/Pp                         (4)                                                                                                             

IPM= ضریب بهره وری ماشین، Pa= توانواقعیhp))       ،Pp. =توان بالقوه (hp)

برای رتبه بندی کارایی مدیریتی- عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی استان البرز از فن شباهت به حل ایده آل این مدل ازجمله مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره است واز گروه مدل‌های جبرانی محسوب می‌شود. در این روش علاوه بر در نظر گرفتن فاصله یک گزینه Aᵢ از نقطه ایده آل ، فاصله آن از نقطه ایده آل منفی هم در نظر گرفته می‌شود؛ بدین معنی که گزینه انتخابی باید دارای کمترین فاصله از راه‌حل ایده آل بوده، در عین حال دارای دورترین فاصله از ایده آل منفی باشد .

مراحل رتبه بندی با استفاده از  فن TOPSIS(شباهت به حل ایده آل) عبارتست از: (َAsgharpur,2000) .

الف)تبدیل ماتریس تصمیم به یک ماتریس بی مقیاس شده با استفاده از رابطه 5:

      (5 )                                              

=  ارزش بی مقیاس شده گزینهiاز نظر شاخص j   ، ارزش گزینهi از نظر شاخص j  = m               تعداد گزینه‌ها

ب ) ایجاد ماتریس بی مقیاس وزین با مفروض بودن بردار  به عنوان ورودی برای الگوریتم با استفاده از رابطه 6 ، یعنی :

                (6)                                                                                                        

ماتریس بی مقیاس وزین V= n*m 7))

به‌طوری‌کهNDماتریسی است که امتیازات شاخص‌ها در آن «بی مقیاس» و قابل‌مقایسه شده است، و ماتریسی است قطری که فقط عناصر قطر اصلی آن غیر صفر خواهد بود.

ج)مشخص نمودن راه‌حل ایده آل و راه حل ایده آل منفی: برای گزینه ایده آلو( )ایده آل منفی (A¯)تعریف می کنیم:

گزینه ایده آل مثبت

= {

گزینه ایده آل منفی

= {

د) محاسبه فاصله گزینه i ام با ایده آل‌ها با استفاده از روش اقلیدسی به‌صورت رابطه 10 و 11:

i =1, 2…                                       (10)فاصله گزینه iام از ایده آل (مثبت) =

i =1, 2… m                                          (11)          فاصله گزینه iام از ایده آل (‎منفی‎) =

هـ ) محاسبه نزدیکی نسبی(شاخص شباهت)  به راه‌حل ایده آل: این نزدیکی نسبی به‌صورت زیر تعریف می‌شود:

≤1            i=1,2,…,m                                       (12)     

= شاخص شباهت            =فاصله از ضد ایده آل منفی      =فاصله از ضد ایده آل مثبت

نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی حالت‌های مختلف دسترسی به ماشین برای انجام کارهای کشاورزی را نشان می‌دهند. نظام‌های بهره‌برداری از ماشین‌های کشاورزی بر اساس دامنه فعالیت به سه نوع طبقه‌بندی می‌شوند :

الف ) نظام بهره‌برداری اختصاصی: در این نظام بهره‌برداری، ماشین‌های کشاورزی تحت مالکیت بهره ‌بردارحقیقی یا حقوقی بوده و بهره‌بردار از ماشین‌های کشاورزی در اختیار صرفاٌ جهت  انجام  امور مزرعه خود استفاده می‌نماید.

ب ) نظام بهره‌برداری حرفه‌ای : در این نوع نظام بهره‌برداری، بهره‌برداران فاقد زمین بوده وصرفاً نسبت به  ارائه خدمات ماشین‌های کشاورزی مبادرت می‌نمایند و ماشینداری حرفه اصلی بهره‌ بردارمی‌باشد .

ج )  نظام اختصاصی–حرفه ای : در این نظام بهره‌برداری، بهره‌برداران ماشین‌های کشاورزی  دارای اراضی زراعی بوده اما به دلیل پایین بودن سطح زیر کشت و یا وجود ظرفیت بلا استفاده در ازاء دریافت اجاره  خدمات ماشینی به سایرین  ارائه می‌نماید.(Omidi, 2001)

 

نتايج و بحث:

در جدول 3خلاصه نتایج محاسبه اجزاء کارایی مدیریتی عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی در استان البرز نشان داده ‌شده است.

 

جدول 3:خلاصه نتایج کارایی نظام‌های بهره ‌برداری استان البرز

Table 3:Summary results of the efficiency of agricultural machinery operating systemsinAlborz province

اجزاء کارایی مدیریتی- عملیاتی Components of efficiency management - Operational	نوع نظام بهره‌برداریماشین‌های کشاورزی The type of farming system Agricultural Machinery
	اختصاصی Dedicated	اختصاصی حرفه‌ای Dedicated - professional	حرفه‌ای professional
فنی - عملیاتی Technical - Operational	1.356	1.472	1.451
اقتصادی Economic	0.76	1.11	1.43
اجتماعی Social	5.6	6.6	6.2
مدیریتی Management	6.19	5.42	6.07

 

با توجه به نتايج محاسبه کارایی اجتماعي نظام‌های بهره‌برداری استان البرز مندرج در جدول 3 هر سه نظام بهره‌برداری از کارایی اجتماعي نسبتاً بالايي برخوردارند چرا كه ميزان کارایی اجتماعي در هر سه نظام بالاتر از میانگین می‌باشند .کارایی اجتماعي كه از ميانگين وزني پنج شاخص وفاق اجتماعي، رفاه اجتماعي، مشاركت اجتماعي و اعتماد اجتماعي به‌دست‌آمده است در نظام بهره‌برداری اختصاصي –حرفه‌ای بيشترين و در نظام بهره‌برداری اختصاصي كمترين ميزان را دارا می‌باشد .شاخص‌های مشاركت اجتماعي، انسجام اجتماعي و اعتماد اجتماعي در بين بهره‌برداران نظام اختصاصي –حرفه‌ای نسبت به دو نظام ديگر بيشتر است .

به‌منظور سنجش ميزان کارایی در بين سه ‌نظام بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي آزمون فرض کارایی با استفاده از آزمون كروسكال واليس انجام گرديد و نتايج اين آزمون (p=0.000) وجود اختلاف معنی‌دار در سطح 1 درصد را نشان داد. براي مقايسه دوبه‌دو نظام‌ها از آزمون من وايتني استفاده شد كه نتايج اين آزمون نيز اختلاف ميانگين کارایی نظام‌ها را معنی‌دار نشان داد .به‌طورکلی میزان کارایی هر سه نظام بالاتر از ميانگين است اما اين شاخص در هر سه نظام بهره‌برداری متفاوت است . به‌عبارتی‌دیگراثرپذیری نظام‌های بهره‌برداری از کارایی اجتماعي يكسان نمي باشد بنابراين براي افزايش کارایی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي لازم است جنبه‌های اجتماعي بهره‌برداران ماشین‌های كشاورزي مورد توجه واقع شود.

کارایی مديريتي:با توجه به نتايج مندرج در جدول 3 کارایی مديريتي نظام بهره‌برداری اختصاصي نسبت به دو نظام بهره‌برداری ديگر بيشتر است بررسي اجزاء محاسباتي کارایی مديريتي ( شاخص‌های هفتگانه ) نشان می‌دهد كه نظام بهره‌برداری اختصاصي ازنظرشاخص‌های آگاهی‌های مديريتي، سازمان يافتگي، تنظيم برنامه و بودجه و استفاده از ابزارهاي مديريتي نسبت به ساير نظام‌ها از وضعيت مطلوب‌تری برخوردار است اما بهره‌برداران اين نظام از نظر هدايت و هماهنگي نسبت به دو نظام ديگر مرتبه كمتري را دارند و از اين حيث بهره‌برداران نظام بهره‌برداری حرفه‌ای عملكرد به‌مراتب بهتري را دارا می‌باشند. نظام بهره‌برداری اختصاصي حرفه‌ای با توجه به ميانگين نمرات شاخص‌های هفتگانه كمترين ميزان کارایی مديريتي را دارند، از مهم‌ترین علل پایین بودن کارایی مديريتي اين نظام می‌توان به ضعف در تنظيم برنامه و بودجه ( دخل و خرج )پایین بودن سطح هماهنگي با مراكز خدمات و وضعيت نامناسب برنامه ريزي اشاره كرد .به‌طورکلی می‌توان چنين نتیجه‌گیری كرد كه کارایی مديريتي نظام بهره‌برداری اختصاصي متأثر از مديريت واحد و كنترل و نظارت بهتر بهره‌برداران اين نظام بر حوزه فعاليت خود می‌باشد با توجه به نتایج  به نظرمی‌رسد يكي از علل عدم موفقيت كامل شرکت‌های تعاوني خدمات مكانيزه استان برخوردار نبودن اين تشکل‌ها از مديريت واحد باشد(حدود50% شرکت‌های تعاونی خدمات مکانیزاسیون استان غیرفعال هستند).نتیجه آزمون فرض برابر است باp=0.001، بنابراین اختلاف کارایی مدیریتی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی در استان البرز معنی‌داراست.

کارایی اقتصادي :کارایی اقتصادي نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي بر اساس شاخص بهره‌وری محاسبه‌شده است. نتايج محاسبه اين شاخص که در جدول 3 آمده  است نشان می‌دهد كه در بين نظام‌های بهره‌برداری، نظام بهره‌برداری حرفه‌ای بيشترين و نظام بهره‌برداری اختصاصي كمترين ميزان کارایی اقتصادي را دارا می‌باشند. در نظام بهره‌برداری حرفه‌ای با وجود بالا بودن هزینه‌های متغير هزینه‌های ثابت به‌ویژه هزينه مالكيت به‌مراتب كمتر از نظام بهره‌برداری اختصاصي است. متوسط ساعات كار سالانه در نظام بهره‌برداری حرفه‌ای53درصد بيشتر از ميانگين ساعت كاري سالانه نظام بهره‌برداری اختصاصي می‌باشدب ه‌طورکلی ميانگين هزينه هر واحد خدمات ماشيني در نظام بهره‌برداری حرفه‌ای 306 هزار ريال است درحالی‌که اين شاخص در نظام بهره‌برداری اختصاصي معادل 632 هزار ريال است يعني تقریباً 2 برابر هزينه نظام بهره‌برداری حرفه‌ای كه با فرض ثابت ماندن قيمت اجاره هر ساعت خدمات ماشین‌های كشاورزي معادل 400 هزار ريال در همه نظام‌ها و برای همه خدمات ماشینی،  بهره‌برداران نظام اختصاصي به‌طور متوسط بيش از 233 هزار ريال هزينه مازاد براي هر ساعت كار ماشيني متحمل می‌شوند. مقايسه ميانگين شاخص بهره‌وری در هر سه نظام بهره‌برداری بر اساس آزمون كروسكال واليس که نتیجه آزمون فرض آن برابر p=0.000  است، وجود تفاوت معنی‌دار در سطح 1% را نشان می‌دهد. اين تفاوت در مقايسه دوبه‌دو نظام‌های بهره‌برداری نيز وجود دارد. بنابراين توجه به جنبه‌های اقتصادي و به‌صورت خاص شاخص بهره‌وری می‌تواند در بهبود کارایی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي اثرگذار باشد .

کارایی فني – عملياتي كه حاصل جمع دو شاخص کارایی فني و کارایی عملياتي نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های كشاورزي است از شاخص‌های مهم و اثرگذار در کارایی نظام‌ها محسوب می‌شود. با توجه به نتايج محاسبه اين دو شاخص در جدول 3 کارایی فني– عملياتي نظام بهره‌برداری حرفه‌ای نسبت به دو نظام ديگر بيشتر است. بررسي جزئيات محاسبه اين شاخص نشان می‌دهد كه کارایی فني‌ای كه بر اساس شاخص بهره‌وری ماشين محاسبه گرديده است در نظام بهره‌برداری حرفه‌ای بيشتر است كه به نظرمی‌رسد در اختيار داشتن توان بيشتر تعداد ادوات و ماشين كه قابليت انجام عمليات زراعي را افزايش می‌دهد و نيز بالا بودن ميانگين ساعات كار سالانه از مهم‌ترین عوامل افزايش بهره‌وری ماشین‌های بهره‌برداری نظام حرفه‌ای بشمار می‌رود.بااین‌حال نتايج کارایی عملياتي نظام‌های بهره‌برداری متفاوت است بطوريكه اين شاخص در نظام بهره‌برداری اختصاصي به‌مراتب بيشتر از نظام بهره‌برداری حرفه‌ای است . دسترسي آسان به ماشین‌های كشاورزي و بالاتر بودن كيفيت عمليات زراعي از مهم‌ترین علل افزايش کارایی عملياتي نظام اختصاصي می‌باشند.هرچند عوامل مديريتي نظير آزادي عمل و استقلال تصمیم‌گیری مديريت زمان نيز می‌توانند در بروز چنين نتیجه‌ای تأثیرگذار باشند. با اين وصف کارایی فني عملياتي نظام ها پس از نرمال‌سازی نتايج کارایی فني و عملياتي جمع و قضاوت در خصوص اين شاخص بر مبناي مجموع نمرات هر نظام بهره‌برداری صورت گرفت. بر اين اساس کارایی فني – عملياتي نظام بهره‌برداری اختصاصي –حرفه‌ای نسبت به دو نظام بهره‌برداری ديگر از وضعيت بهتري برخوردار است .

براي مقایسه کارایی مدیریتی- عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری از نظر 4 نوع کارایی محاسبه شده چون مقیاس سنجش اجزاء کارایی متفاوت است لذا امکان مقایسه کارایی عملیاتی – مدیریتی نظام‌ها ممکن نبود، بنابراین برای میسرشدن محاسبه کارایی مدیریتی–عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری و یکسان‌سازی واحدها، عملیات استانداردسازی (بی مقیاس کردن) نتایج غیر همگن با استفاده از روش‌های نرمال‌سازی انجام گرفت.  در این تحقیق از روش نرمال‌سازی« نـورم» استفاده شد.

 

جدول 4- نتایج نرمال شده کارایی مدیریتی عملیاتی بدون اعمال ضرایب اهمیت

Table 4. Normalized results of the operational management efficiency without applying the importancecoefficients

اجزاء کارایی مدیریتی- عملیاتی Components of managerial - operationalefficiency	نوع نظام بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی The type of operatingsystem for agricultural machinery
	اختصاصی Dedicated	اختصاصی - حرفه‌ای Dedicated - professional	حرفه‌ای professional
فنی - عملیاتی Technical - Operational	0.5485	0.5955	0.5870
اقتصادی Economic	0.3871	0.5654	0.7284
اجتماعی Social	0.5202	0.6239	0.5832
مدیریتی Managerial	0.6054	0.5301	0.5937

 

با توجه به بررسی‌های مقدماتی این تحقیق ضرایب اهمیت شاخص‌های بیست وششگانه در تعیین کارایی مشخص گردید که  این ضرایب در نتایج  اجزاء کارایی ضرب شد که حاصل‌ضرب در جدول 5 نشان داده‌شده است.

 

                جدول 5- نتایج کارایی مدیریتی عملیاتی نظام‌های بهره‌برداری ماشین‌های کشاورزی استان البرز با اعمال ضرایب اهمیت

Table 5- The results of the efficiency of operational manageral operating systems for agricultural machinery in Alborz province by applying the importancecoefficients.

اجزاء کارایی مدیریتی- عملیاتی Components of manageral - Operationalefficiency			نوع نظام بهره‌برداریماشین‌های کشاورزی The type of farming system Agricultural Machinery
	ضرایب وزن coefficients	اختصاصی Dedicated		اختصاصی -  حرفه‌ای Dedicated - professional	حرفه‌ای Professional
فنی - عملیاتی Technical - Operational	0.2460	0.1349		0.1465	0.1444
اقتصادی Economic	0.2930	0.1134		0.1657	0.2134
اجتماعی