مترجم: سید حسین علوی لنگرودی
برای صد ساله شدن باید نخست متولد شد
استفاده از کاغذهای یادداشت چسبی برای تقویت بارش فکری، ایده جدیدی نیست. اما چگونگی ترکیب درست بارش فکری انفرادی و گروهی با کمک این کاغذهای خوش رنگ و دوست داشتنی می‌تواند به نتایج مطلوبی بینجامد. این ترکیب هوشمندانه که می‌توان آن را «بارش چسبنده» نامید، می‌تواند ساختار و کارکردهای بارش فکری را دگرگون کند و بسیاری از مشکلات و موانع موجود بر سر راه آن را برطرف سازد. به‌عنوان مثال بارش فکری انفرادی یا گروهی به همراه کاغذهای چسبنده قبل از جلسات همفکری می‌تواند تا حد زیادی تعارضات اجتماعی و ناهماهنگی‌های درون گروهی را کاهش دهد و ارائه راه حل‌های خلاقانه بیشتری را میسر سازد. در واقع، بارش‌های فکری خلاقانه می‌توانند افراد را از مزایای پرشمار فرآیندهای مجزایی همچون توفان‌های فکری فردی و گروهی، دیاگرام‌های رابطه‌ای و دیاگرام‌های علت و معلولی به‌طور همزمان و یکجا بهره‌مند سازند و در نهایت ایده‌پردازی و گزینش و پالایش ایده‌ها را به میزان چشمگیری تسهیل کنند.
بارش‌های فکری خلاقانه
مرحله اول: ایده‌پردازی
در اینجا می‌خواهم به شما نشان دهم که بارش‌های فکری خلاقانه چگونه عمل می‌کنند: پس از انتخاب و تعریف دقیق موضوع بارش فکری، اعضای تیم به‌صورت مستقل و جداگانه اقدام به ایده‌پردازی‌های خود می‌کنند و خیلی سریع هر تعداد ایده که به ذهن شان خطور می‌کند را روی کاغذهای چسبنده می‌نویسند به این صورت که روی هر کاغذ چسبنده فقط یک ایده نوشته می‌شود. در اینجا بهتر است که برای هر کدام از اعضای تیم کاغذهایی با رنگی خاص انتخاب شوند اما اگر نگرانی افراد از افشا شدن ایده هایشان به خاطر رنگ کاغذی که در اختیارشان قرار گرفته است بالا باشد بهتر است که برای همه اعضای تیم کاغذهایی با یک رنگ واحد انتخاب شوند. هنگامی که تمام اعضای تیم همه ایده‌هایی که به ذهن شان رسیده را روی کاغذهای چسبنده نوشتند هر کدام از آنها باید کاغذهای خود را روی تخته‌ای که برای همین کار اختصاص داده شده است بچسباند و با صدای بلند برای بقیه بخواند. در این مرحله هیچ انتقاد یا اظهارنظری در مورد ایده‌های مطرح شده صورت نمی‌گیرد اما می‌توان برای روشن تر شدن مفهوم هر ایده از ارائه دهنده آن سوال پرسید. با این حال اگر تعداد اعضای تیم و شرکت‌کنندگان در برنامه توفان چسبنده زیاد باشد و خواندن تمام ایده‌ها وقت گیر باشد نیازی به قرائت ایده‌ها نیست. در صورت زیاد بودن تعداد شرکت‌کنندگان بهتر است آنها را در گروه‌های کوچک تر تقسیم کرد که در این تقسیم‌بندی می‌توان معیارهایی همچون تنوع تجربیات و سوابق کاری و همچنین تنوع جنسیتی و سنی را رعایت کرد تا ترکیب‌های متفاوتی از افراد در هر گروه جا بگیرند تا به این وسیله بر میزان خلاقیت و مشارکت افراد افزوده شود. پس از نصب کاغذهای رنگی روی تخته‌مخصوص و نمایش آن برای همه اعضای تیم نوبت به مرحله دوم کار که همانا نظم‌دهی و طبقه‌بندی ایده‌هاست می‌رسد.
مرحله دوم: نظم‌دهی و طبقه‌بندی ایده‌ها
وقتی همه حاضران در جلسه بارش فکری خلاقانه، ایده‌های خود را نوشتند و روی تخته مخصوص چسباندند باید تمام اعضای تیم را دور تخته جمع کرد و احساس ابر بودن و در هم تنیده بودن را به آنها منتقل ساخت. سپس باید ایده‌های مشابه و نزدیک به هم را در یک خوشه قرار داد و در بالای هر خوشه عنوان آن گروه از ایده‌ها را نوشت و برای انتخاب نام هر خوشه از همه اعضا نظرخواهی کرد. اگر اعضا نتوانند روی عنوان برخی خوشه‌ها به توافق نهایی برسند بهتر است که آن خوشه‌ها به خوشه‌های کوچک‌تری تقسیم شوند تا فرآیند نام‌گذاری برای آنها به شکل آسان تری انجام شود. تجربه نشان داده که طبقه‌بندی و تقسیم ایده‌های مطرح شده در گروه‌های گوناگون می‌تواند ایده‌های جدید بیشتری خلق کند و فرآیند ایده‌پردازی را تداوم بخشد. اگر هم برخی از ایده‌ها را نمی‌توان در هیچ کدام از خوشه‌ها قرار داد بهتر است خوشه‌ای با عنوان «سایر ایده‌ها» ایجاد کرد و آن ایده‌ها را در آن قرار داد. به‌طور کلی بهتر است تمام اعضای تیم در فرآیند نظم‌دهی و طبقه‌بندی ایده‌ها شرکت کنند و در مورد آن نظر بدهند. پس از پایان دسته‌بندی ایده‌ها بهتر است که از خوشه‌بندی نهایی عکسی گرفته شود تا بعدها بتوان به آن استناد کرد.
مرحله سوم: پیوند زدن ایده ها
«دیاگرام‌های رابطه‌ای» ابزارهایی هستند برای برقراری ارتباط و پیوند بین مواردی که بر روی تک‌تک کاغذهای چسبنده نوشته شده‌اند. این دیاگرام‌ها ما را قادر می‌سازند تا از طریق شناسایی روابط مهم و کلیدی بین ایده‌های مطرح شده در جریان توفان فکری، مهم‌ترین دلایل و ریشه‌های هر پدیده را مشخص سازیم. دیاگرام‌های رابطه‌ای همچنین به ما در شناسایی دقیق روابط علت و معلولی مندرج در دیاگرام‌های علت و معلولی نیز کمک می‌کند. پس از گرفتن عکسی از دیاگرام رابطه‌ای مربوط به هر جلسه بارش فکری نوبت به مرحله بعد یعنی جست‌وجو و مشخص کردن علل و اثرات ناشی از به کارگیری هر ایده می‌رسد.
مرحله چهارم: قرار دادن ایده‌ها در یک موقعیت سیستمی
حال نوبت آن رسیده تا مقایسه بین ایده‌ها را از طریق سازماندهی آن ایده‌ها در قالب یک دیاگرام علت و معلولی عملی ساخت. برای این کار کافی است دیاگرامی کشیده شود که در آن نتایج مطلوب یا پیامدهای ناشی از حل شدن یک مساله نشان داده شود. به‌عنوان مثال اگر یک بارش فکری چسبنده با هدف حل یک مشکل به وجود آمده در فرآیند تولید برگزار شده باشد لازم است مواردی همچون موانع تولید و نحوه استفاده از افراد، فرآیندها، مواد، تجهیزات و محیط کار به‌عنوان عوامل علت و معلولی مورد بررسی قرار گیرند. در اینجا نیز چنانچه تعداد ایده‌ها، روابط و ساختار علت و معلولی شان زیاد باشد لازم است آنها را در طبقات و خوشه‌های مختلف دسته‌بندی کرد. ضمنا در این مرحله هیچ ایده جدیدی تولید نمی‌شود، بلکه فقط یکسری روابط علت و معلولی بین ایده‌های قبلا تولید شده شکل می‌گیرد.